پزشکان،سرمایه اجتماعی سلامت – سلامت نیوز
به گزارش سلامت نیوز سرمایه اجتماعی یک مفهوم بنیادین جامعه‌شناختی است که به شبکه‌ها، اعتماد و هنجارهای مشترک اشاره دارد و نقش مهمی در عملکرد نظام‌های اجتماعی و سلامت عمومی ایفا می‌کند. در حوزه سلامت، سرمایه اجتماعی شامل میزان اعتماد مردم به پزشکان، رعایت توصیه‌های بهداشتی و مشارکت فعال در برنامه‌های پیشگیری است. کاهش اعتماد عمومی می‌تواند منجر به رفتارهایی مانند امتناع از واکسیناسیون، عدم مراجعه به مراقبت‌های پیشگیرانه و افزایش استفاده از درمان‌های غیرعلمی شود.
پزشکان به عنوان یکی از گروه‌های اجتماعی با بالاترین اعتماد عمومی، نقش مهمی در باز تولید سرمایه اجتماعی دارند. این نقش به ویژه در شرایط بحران مانند پاندمی کووید-۱۹، بلایای طبیعی و جنگ؛ اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. مطالعه‌ای در OECD (2020) (سازمان همکاری الکترونیک و توسعه اقتصادی) نشان داد که اعتماد به پزشکان یکی از قوی‌ترین شاخص‌های موفقیت سیاست‌های سلامت است.
در ایران، سرمایه اجتماعی سلامت با چالش‌هایی مواجه است:
-کاهش اعتماد به نهادهای دولتی و نظام سلامت
-افزایش تجاری سازی پزشکی
-نابرابری در دسترسی به خدمات
-عدم رعایت پیوستگی مراقبت‌ها
روز پزشک فرصتی است تا نقش پزشکان در تقویت این سرمایه و ارتقای اعتماد عمومی مورد توجه قرار گیرد و سیاست‌گذاران و جامعه به اهمیت آن واقف شوند.
سرمایه اجتماعی در سلامت
پاتنام (1995) سرمایه اجتماعی را شبکه‌ها، هنجارها و اعتماد متقابل تعریف می‌کند که همکاری اجتماعی را تسهیل می‌کنند. در حوزه سلامت، سرمایه اجتماعی شامل:
-اعتماد به پزشکان و نظام سلامت
-مشارکت در برنامه‌های پیشگیرانه
-پیروی از توصیه‌های سلامت عمومی
این سرمایه می‌تواند شاخص‌های سلامت مانند امید به زندگی، کنترل بیماری‌های مزمن و دسترسی عادلانه به خدمات را بهبود بخشد.
پزشکان به عنوان دارندگان اعتماد عمومی
مطالعات جهانی نشان می‌دهد پزشکان بالاترین سطح اعتماد اجتماعی را در مقایسه با سایر حرفه‌ها دارند. اعتماد به پزشکان شامل سه بعد است:
-اعتماد به صلاحیت علمی و مهارت پزشکی
-اعتماد به اخلاق حرفه‌ای و شفافیت
-اعتماد به نقش اجتماعی و حمایت از حقوق بیماران
این اعتماد، پایه اجرای سیاست‌های سلامت عمومی و موفقیت برنامه‌های ملی مانند واکسیناسیون یا غربالگری‌هاست.
تهدیدهای سرمایه اجتماعی در ایران
تجاری‌سازی پزشکی: تمرکز صرف بر درآمد و ارائه خدمات غیرضروری اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد.
نابرابری در دسترسی: تفاوت شدید میان مناطق شهری و روستایی یا میان بیمه‌ها، اعتماد مردم را کاهش می‌دهد.
ضعف ارتباط پزشک-بیمار: عدم وقت کافی و فشار کاری باعث کاهش کیفیت ارتباط می‌شود.
ضعف شفافیت در نظام سلامت: بیماران نسبت به تصمیم‌گیری‌های سیاست‌گذاران بدگمان می‌شوند.
شواهد علمی و تجربه‌های جهانی
-واکسیناسیون کووید-۱۹: کشورهایی که پزشکان در اطلاع‌رسانی و توصیه به واکسن فعال بوده‌اند، نرخ پذیرش واکسن بالاتر و مقاومت جامعه کمتر بوده است.
-کانادا و فنلاند: پزشکان خانواده نقش کلیدی در ایجاد اعتماد، پیگیری درمان بیماران و آموزش جامعه دارند و این امر باعث کاهش مراجعه غیرضروری و افزایش رضایتمندی بیماران شده است.
-استرالیا: برنامه‌های مشارکت جامعه و آموزش سلامت توسط پزشکان باعث افزایش مشارکت مردم در غربالگری‌ها و برنامه‌های پیشگیری شد.
راهکارهای تقویت سرمایه اجتماعی توسط پزشکان
-ارتباط شفاف و اخلاق‌مدار: ارائه اطلاعات دقیق، شنیدن دغدغه‌های بیماران و احترام به حقوق آنان
-آموزش سلامت جامعه: افزایش آگاهی مردم و مشارکت در برنامه‌های پیشگیرانه
-مشارکت در سیاست‌گذاری: حمایت از تصمیمات عادلانه و علمی در سطح ملی و منطقه‌ای
-فعالیت‌های اجتماعی و خیریه: نشان دادن تعهد پزشکان به جامعه و مسئولیت اجتماعی
نقش روز پزشک
روز پزشک فرصتی است برای یادآوری اهمیت نقش اجتماعی پزشکان و برجسته کردن تاثیر آنان بر اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی سلامت. این روز می‌تواند مبنایی برای تدوین سیاست‌های حمایتی و آموزشی برای پزشکان و جامعه باشد.
اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی سلامت، منابعی حیاتی برای ارتقای سلامت جامعه‌اند که به راحتی قابل جایگزینی نیستند. پزشکان با رفتار اخلاق‌مدار، شفاف و جامعه محور می‌توانند این سرمایه را حفظ و تقویت کنند. روز پزشک فرصتی ارزشمند است تا جامعه، سیاست‌گذاران و پزشکان درباره اهمیت نقش پزشکان در سرمایه اجتماعی سلامت تامل کنند و برنامه‌هایی برای تقویت این نقش تدوین شود.