تیغ تیز افزایش ظرفیت پزشکی بر حوزه سلامت
به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، شورای عالی انقلاب فرهنگی سال 1400 وزارت بهداشت را موظف کرد برای دستیابی به سرانه پزشک به جمعیت 20 در ده هزار در سال 1410، به مدت چهار سال از 1401، ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها را برای رشته پزشکی در مقطع عمومی در هر سال، 20 درصد افزایش بدهد و تعداد دانشجویان را از 8 هزار نفر به 16 هزار و 588 نفر برساند؛ مصوبه‌ای که ارگان‌های تصمیم ساز سلامت همگی با آن مخالف بودند.
حالا این مصوبه، نظام سلامت و آموزش پزشکی را با چالشی جدی روبه رو کرده است. این افزایش ظرفیت‌ها در حالی اجرا شد که نه زیرساختها مناسب بود، نه بودجه کافی تخصیص یافت. به گفته سیدجلیل حسینی معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دو برابر شدن ظرفیت پذیرش، نیازمند تأمین خوابگاه، کلاس درس، مراکز آزمون، تجهیزات آموزشی و آزمایشگاهی، یونیت‌های دندانپزشکی، مواد مصرفی آموزشی، تجهیزات بالینی و حتی جسد- برای تشریح در دروس عملی- برای آموزش دانشجویان است. طبق برآوردها برای این افزایش ظرفیت در سال 1403 به 37 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز بود که در سال 1404 این مبلغ قطعاً افزایش پیدا میکند. با این اوصاف بنا براعلام مسئولان وزارت بهداشت با وجود این نیاز مالی، فقط ۴ هزار میلیارد تومان تأمین شده که کمتر از ۷ درصد نیاز واقعی است.
طی ۳۰ سال گذشته، دانشگاه‌ها امکانات خود را برای ظرفیت پذیرش پزشک به حدود ۸ هزار نفر در سال رسانده بودند، اما ناگهان در چهار سال اخیر ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی دو برابر شد. دکتر علیرضا استقامتی رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آسیبهای افزایش ظرفیت پزشکی به کیفیت آموزش دانشجویان این رشتههای حیاتی میگوید: «هنگامی که افزایش بی‌ضابطه ظرفیت دانشجو اعلام می‌شود و پذیرش دانشجوی پزشکی بیش از حد گنجایش دانشگاه باشد، طبیعتاً کیفیت آموزش کاهش پیدا میکند. افرادی که وارد دانشگاه‌های پزشکی می‌شوند، هفت سال بعد به عنوان پزشک فارغ‌التحصیل از این دانشگاه‌ها بیرون می‌آیند. حالا اگر در این مدت که فرد باید آموزش ببیند، فضای کافی برای نشستن سرکلاس وجود نداشته باشد و به عبارتی دانشجو یا سرپا ایستاده باشد یا پشت در کلاس، چه محتوایی را میتواند از صحبتها و آموزههای استاد دریافت کند. زمانی هم که باید به شکل بالینی از بخش‌های بیمارستان و بیماران بازدید کند، پشت در میماند. حتی بخش‌های بیمارستان و مراکز درمانی آموزشی ما هم گنجایش این تعداد را ندارند. مشکلی که اکنون در دانشگاه علوم پزشکی تهران با آن روبه رو هستیم، این است که در حال حاضر بخش‌های ما فقط برای نیمی از این دانشجویان گنجایش دارند.»
کاهش ساعات آموزشی با افزایش ظرفیت
افزایش ظرفیت دانشجویان تأثیر زیادی در کاهش ساعات آموزشی دارد. رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره توضیح میدهد: « در کلاس‌های عملی زمانی که دانشجویان پزشکی همراه استاد باید بر بالین بیماران حاضر شوند، هیأت علمی فقط حدود 10 دانشجو را میتواند همراهی کند، اما با افزایش ظرفیت و تعداد بیشتر دانشجویان در هر کلاس باید 25 دانشجو را کنار خودش داشته باشد. مگر چند نفر همزمان میتوانند در اتاق بیماران حضور پیدا کنند و شرایط آنها را همراه استاد بررسی کنند. قطعاً نیمی از افراد پشت در اتاق هستند و فرصت یادگیری را از دست میدهند، حتی چهره بیمار را هم نمیتوانند ببینند. از طرف دیگر، به دلیل هزینه‌های بالای اسکان در شهر تهران دانشجویان تمایل دارند از خوابگاه استفاده کنند، اما در حال حاضر با توجه به اینکه در سال‌های گذشته افزایش ظرفیت داشته‌ایم، خوابگاه‌ها بسیار متراکم شده‌اند. اتاق‌های سه‌نفره را چند سال پیش چهارنفره کردند، سال بعدش پنج‌نفره و اکنون شش‌نفره، ولی اکنون ظرفیت ندارند که آن شش‌نفره را به هفت‌نفره یا بیشتر افزایش دهیم.»
کلاس درس، عضو هیأت علمی، خوابگاه، آزمایشگاه، فضای مهارت بالینی، بیمارستان آموزشی، پاویون دانشجویی و موارد مرتبط دیگر از جمله مواردی هستند که دانشگاه‌های علوم پزشکی برای جذب دانشجو مشکل دارند. دکتر استقامتی با بیان اینکه به دلیل نبود فضای آموزشی کافی، اساتید پزشکی این تعداد دانشجو را از ما نمیپذیرند، میگوید: «ما مجبور میشویم دانشجویان را گروه‌بندی کنیم و یک روز در میان بازدید بالینی برایشان داشته باشیم. این یعنی همیشه عده‌ای از آموزش باز میمانند و دوره آموزشی به نصف تقلیل پیدا میکند. در این میان اگر تعطیلات، پنجشنبه و جمعه را هم از این ساعات آموزشی کسر کنید، دیگر چه چیزی از آموزش باقی میماند. آیا کیفیت میتواند در این نوع آموزش جایی داشته باشد؟ اینکه گفته می‌شود در آینده شاهد پزشکان با سطح علمی پایین هستیم، از همین امر ناشی می‌شود.»
سطح علمی دانشجویان پزشکی
را چه کسی تضمین میکند؟
نظام آموزشی ایران به شکلی است که افراد با سختی پذیرفته شده، ولی به آسانی فارغ‌التحصیل می‌شوند. رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این موضوع میگوید: «اکثر این دانشجویان هفت سال بعد فارغ‌التحصیل می‌شوند، اما کیفیت را چه کسی میخواهد تضمین کند. در این میان دانشجویان هم از نبود کلاس و فضای آموزشی کافی شاکی هستند و میگویند وقتی جا نداشتید چرا ما را پذیرش کردید. بخش بالینی که نهایتاً گنجایش 20 نفر را دارد، حالا با این افزایش ظرفیت‌ها 40 نفر در بخش‌های بیمارستانی حضور دارند، بنابراین چطور می‌شود این تعداد را مدیریت کرد؟ در بخش‌های بالینی ما از سطوح مختلف حضور دارند، دانشجویان پزشکی، کارورزان، دستیار تخصصی و فوق تخصص و هیأت علمی، حالا ما این تعداد را چطور در یک بخش جا دهیم. آیا معقول است، تعدادی از دانشجویان به علت کوچک بودن فضای کلاس، سرپا بایستند؟ آیا با این حجم از جمعیت، شأن دانشجوی پزشکی زیر سؤال نمیرود؟ کاری هم نمیتوانیم انجام بدهیم فقط با یک روز درمیان شدن کلاسها کیفیت را قربانی میکنیم.»
او با اشاره به اینکه باید امکانات مناسب برای این افزایش ظرفیت پزشکی دیده شود، توضیح میدهد: «اگر قرار است افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو داشته باشیم، باید فضای فیزیکی مناسب و امکانات دیگر آموزشی به خوبی دیده شود. همچنین برای آموزش به هیأت علمی کافی هم نیاز داریم. با احصا شدن این شرایط، باید نسبت به افزایش ظرفیت پزشکی اقدام میکردیم. اینکه نتوانیم دانشجوی با صلاحیت تحویل جامعه بدهیم در آینده گرفتاری‌های متعددی برای کشور ایجاد خواهیم کرد. برخی دلسوزان این‌گونه تعبیر میکنند که افزایش بدون زیرساخت ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، به افت جدی کیفیت آموزش و در نتیجه از بین رفتن اعتبار و خوش نامی سیستم پزشکی کشور منجر خواهد شد. نتیجه این افزایش ظرفیت بدون پشتوانه، آسیب به کیفیت پزشکی ایران است که سالها در قله افتخار حضور داشته است.»
کمبود 50 درصدی فضای فیزیکی
برای آموزش پزشکی
رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه کشور به پزشک با سطح علمی بالا نیاز دارد، میگوید: «اینکه عده‌ای روپوش سفید را تحویل کشور و مردم بدهیم که کیفیت لازم برای درمان مردم را نداشته باشند، به سلامت جامعه آسیب وارد می‌شود. با وجود کمبود فضای آموزشی شاید دانشجو سرکلاس حاضر نشود و نمیتوانیم بحث حضور و غیاب را خیلی جدی بگیریم. در حال حاضر در دانشگاه علوم پزشکی تهران با کمبود 50 درصدی فضای فیزیکی برای آموزش دانشجویانی که پذیرش میکنیم، مواجه هستیم. بزرگترین کلاس ما حداکثر 250 نفر ظرفیت دارد و اکنون نمیدانیم مابقی ظرفیتی را که به این دانشگاه اختصاص دادند، کجا بنشانیم.
بخش عمده آموزش پزشکی، علوم بالینی است که دانشجویان باید در بیمارستانهای آموزشی حاضر شوند. از لحاظ کرامت انسانی و حفظ استانداردهای مراقبتی از بیمار این افزایش ظرفیت به بیماران هم آسیب وارد میکند. حالا این مشکلات را کنار کمبود نیروی هیأت علمی قرار بدهید. اساتیدی که به علت پایین بودن دریافتی ناراضی هستند و ما نمیتوانیم آنها را مجبور کنیم تعداد بیشتری دانشجو را در بخشها مدیریت کنند. تا زمانی که زیرساختهای مناسب برای آموزش ایجاد نشوند، افزایش ظرفیت پزشکی اشتباه است.»
بــــرش
سال گذشته ظرفیت پزشکی حدود ۱۲ هزار و ۸۰۰ نفر بود و امسال به ۱۳ هزار و ۴۰۳ نفر رسیده است. البته به این عدد یک ضریب شکست حدود ۷ درصدی نیز اضافه می‌شود که ظرفیت نهایی را به حدود ۱۴ هزار و ۴۰۰ نفر می‌رساند. طبق آمار، به ازای هر ۱۰ هزار نفر، ۱۱ پزشک عمومی داریم که این رقم از کشورهای منطقه و اغلب کشورهای دنیا بالاتر است، اما نسبت پزشک متخصص ما در ۱۰ هزار نفر جمعیت ۵ نفر بوده که این رقم نسبت به کشورهای همسایه پایین‌تر است.