کاهش رواناب در شهرها ، نیازمند منابع مالی یا اراده جمعی؟
به گزارش سلامت نیوز کاهش سطح پوشش گیاهی جنگلی-مرتعی و تغییر اقلیم که خود ناشی از تخریب این پوشش است الگوی بارش را تغییر داده؛ به گونه ای که بارش ها در مدت کوتاه اما با شدت بسیار بیشتر از گذشته نازل می شوند؛ به گونه ای که در مدت کوتاهی تبدیل به رواناب، سیلاب و حتی سیل های آسیب رسان به سکونت گاه های انسانی و زمین های کشاورزی می شوند. اما جاری شدن این رواناب ها به جز کاهش سطح پوشش گیاهی جنگل ها در بالادست، دلایل دیگری نیز دارد که پرداختن به آنها می تواند به برنامه هایی برای اصلاح، کمک کند. سید محسن حسینی کارشناس مسائل آب در یادداشتی به این موضوع پرداخته است که در ادامه از نظرتان می گذرد.
همه ساله و چندین بار در هرسال ، با بارش شدید باران که عمدتا ناشی از اثرات تغییرات اقلیمی بوده و با روند فعلی دستکاری انسان در اتمسفر – با افزایش گازهای گلخانه ای – در حال تشدید است ، شاهد ایجاد رواناب های مزاحم و یا خطرناک در معابر شهری هستیم. از دلایل اصلی این امر ، صرفنظر از شدت و مدت بارش ، سطح عایق زیاد در شهرها است که در اثر آن نفوذ آب به آبخوان های زیر زمینی به شدت کاهش می یابد و نتیجه آن افزایش چند برابری رواناب ناشی از بارندگی در مقایسه با اراضی طبیعی است.
افزایش رواناب در شهرها مشکلاتی را برای شهروندان به وجود می آورد که اختلال در رفت و آمد و آبگرفتگی معابر ، واحدهای اداری ، مسکونی و تجاری از جمله آنهاست و در زمان شدت بارندگی نیز با تبدیل خیابان ها به مسیر سیلاب ، عملا خسارت های زیادی به شهرها و شهروندان وارد می شود.
برای پیشگیری از این خسارت ها، معمولا طراحان شهری در زمان تهیه طرح های توسعه و عمران شهری ، به ابعاد جداول هدایت و دفع آب های سطحی توجه کرده و سعی می کنند شبکه زهکشی شهری را با سطح مقطع بالاتر طراحی و اجرا کنند که این خود موجب افزایش هزینه های شهری شده و در مواردی نیز امکان اجرا با محدودیت مواجه است.
علاوه بر مقدار جریان آب سطحی در زمان بارندگی ، کیفیت آن نیز مورد توجه است. رواناب جاری شده در محدوده شهری با توجه به انواع آلاینده‌ها در مسیر خود ، همراه خود مقدار زیادی آلودگی حمل میکند و این آب آلوده نهایتا به اراضی و رودخانه ها راه می یابد و موجب تخریب محیطزیست می شود.
استان گلستان دارای ۳۶ شهر و جمعیت شهرنشین بالغ بر ۱.۲ میلیون نفر است . شهرهای استان به دلیل نزدیکی به هم ، بر شهرها و روستاهای پاییندست خود هم اثر می گذارند و در زمان وقوع بارش ، در مدت زمان کمی، رواناب با دبی بالا در معابر شهری به راه افتاده و مشکلات زیادی را به وجود می آورد.
یکی از راهکارهای حل و یا تخفیف این مشکل ، کاهش رواناب از مبدا و یا از نیمه هاای راه است ، که یکی از حلقه های زنجیره #مدیریت_یکپارچه_منابع_آب به شمار می رود . مبنای این راهکار این است که قبل از اینکه رواناب جاری شود و یا در نیمه راه خود ، به نحوی حذف شده و به رواناب سطحی تبدیل نشود.
در این راستا پیشنهادهایی چند برای متولیان شهرسازی استان و نیز شهرداران محترم ارائه می شود که امید است مورد توجه قرار گیرد. این راهکارها نه تنها از مشکلات رواناب های شهری می کاهد، بلکه به اهداف دیگری مانند تغذیه سفره های زیرزمینی و کاهش آلودگی منابع آب نیز توجه دارد که رسیدن به اهداف #مدیریت_یکپارچه_منابع_آب را تسهیل می کند.
۱ – سطوح وسیعی از محدوده شهرها متعلق به فضای اشغال شده توسط بام واحدهای اداری ، مسکونی ، آموزشی و تجاری است . هدایت آب باران خارج شده از ناودان ها و ذخیره در مخازن به منظور آبیاری فضاهای سبز و مصارف دیگر از روشهای کاهش رواناب شهری است. نمونههایی از این روش در استان گلستان تحت عنوان «لاری» قدمت طولانی دارد.
۲ – تبدیل پوشش غیرقابل نفوذ حیاط واحدهای مسکونی ، اداری ، آموزشی و تجاری ، به پازلهای نفوذپذیر و یا سنگریزههای مناسب ، کاهش رواناب را به دنبال دارد.
۳ – حفر چاههای جاذب رواناب ناشی از بارندگی در مجتمعهای تجاری ، آموزشی ، مسکونی و اداری ، موجب می شود آب باران به جای روان شدن ، در این چاهها به دام افتاده و آبخوانها را تغذیه کند . رعایت مسائل ایمنی در حفر و نگهداری این چاهها ضروری است.
۴ – پیادهروها نیز سطوح غیرقابل نفوذی هستند که روانابی با جریان بالا تولید میکنند . شیببندی پیادهرو برای هدایت رواناب جاری شده، به فضای سبز موجود در آنها، از راهکارهای کاهش رواناب شهری به شمار میآید. همچنین کاهش سطوح نفوذ ناپذیر پیادهروها ، با استفاده از پازل خشکه کار که بر روی بستری از ماسهبادی فرش میشود و بین هر دو قطعه ، فضایی خالی وجود دارد که با ماسه و یا پوشش گیاهی پر میشود و به آب اجازه میدهد به جای روان شدن، از خلال سطح مفروش نفوذ کند ، راهکار دیگری در کاهش رواناب به شمار میرود.
۵ – سطح خیابانها تا ۲۵ درصد از سطوح غیرقابل نفوذ محدوده شهری را تشکیل میدهد که منبع بزرگی از سیلابها را در سطح شهر به وجود میآورد. با اصلاحات هندسی در خیابانها از جمله آن که بلوارهای وسط خیابان و فضای سبز کنار خیابان پایینتر از سطح خیابان ساخته شوند، بخشی از روانابهای سطحی به این سطوح هدایتشده و نفوذ مییابد و مانع از انباشته شدن سیلابها شده و در آبیاری فضای سبز نیز صرفهجویی به عمل میآید.
۶ – در شهرهایی مانند گرگان که دارای قنوات متروکه متعدد است، هدایتبخشی از روانابهای خیابانها به این قنوات، کاهش رواناب شهری و تغذیه سفرههای زیرزمینی را به دنبال دارد.
۷ – در شهرهای کوهپایه ای که بر روی مخروط افکنه ها ایجاد شده ، بدلیل نفوذپذیری زیاد زمین ، می توان با حفر چاههای جاذب در مسیر جداول هدایت آبهای سطحی ، بخشی از رواناب را به جای هدایت ، به نفوذ وادار کرد.
بخشی از این پیشنهادها نیازمند منابع مالی توسط دولت و شهرداریها نیست بلکه با پیشبینی در طرحهای توسعه و عمران شهرها و وضع برخی مقررات مانند شرایط پایان کار ساخت و ساز و یا اعطای تسهیلات قابل دسترسی است و برخی از راهکارها، میزان هزینههای عمرانی و جاری شهری مانند ساخت جداول عریض و عمیق هدایت و دفع آب سطحی را کاهش هم میدهد. لازم به ذکر است که اجرای هر یک از راهکارهای ارایه شده نیازمند بررسی ، مطالعه و طراحی ویژه در محل اجرای خود است.
در خاتمه ذکر این نکته ضروری است که باران، سیل و استان گلستان ، همراهی تاریخی با یکدیگر دارند و چنانچه همزیستی مسالمتآمیز با سیل در شهرها و #مدیریت_یکپارچه_منابع_آب در دستور کار مدیران و کارشناسان و عموم شهروندان قرار گیرد ، شهرهایی به مراتب امنتر و زیباتر خواهیم داشت.