هوش مصنوعی اهرم نوین برای ارتقای امنیت انرژی ایران در برابر بحران‌ها و تهدیدات سایبری
کارشناسان بر این باورند که هوش مصنوعی می‌تواند با نقش‌آفرینی در پایش هوشمند زیرساخت‌های انرژی، پیش‌بینی خرابی‌ها، مدیریت بار شبکه و مقابله با تهدیدات سایبری، تاب‌آوری انرژی ایران را تقویت کند. این در حالی است که رشد سریع مراکز داده و محدودیت‌های شبکه برق، ضرورت تدوین یک نقشه‌راه ملی برای همگرایی سیاست‌های انرژی، امنیت سایبری و توسعه هوش مصنوعی را دوچندان ساخته است.
به گزارش «نبض فناوری»، پیشرفت‌های اخیر در حوزه هوش مصنوعی نشان می‌دهد که این فناوری دیگر صرفاً ابزاری برای افزایش بهره‌وری یا کاهش هزینه‌ها نیست، بلکه به‌طور مستقیم به مقوله امنیت انرژی و حتی امنیت ملی کشورها گره خورده است. تجربه کشورهای پیشرو حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی برای بخش انرژی، نه‌تنها بازده اقتصادی ایجاد می‌کند، بلکه به‌عنوان یک سپر حفاظتی در برابر تهدیدات فنی، سایبری و ژئوپلیتیکی نیز عمل خواهد کرد.
هوش مصنوعی و امنیت انرژی؛ فرصت‌ها و چالش‌ها
نخستین نقش کلیدی هوش مصنوعی در بخش انرژی، ارتقای امنیت از طریق شناسایی و رفع چالش‌های عملیاتی، بهینه‌سازی فرایندهای تولید و توزیع و مدیریت هوشمند زیرساخت‌هاست. این در حالی است که دیجیتالی‌سازی شبکه‌ها و اتصال روزافزون تأسیسات نیز تهدیدات سایبری پیچیده‌تری را به همراه آورده است. به گفته کارشناسان، برای کشوری مانند ایران که با بحران ناترازی انرژی و فرسودگی تجهیزات مواجه است، ترکیب این فرصت‌ها و تهدیدها اهمیت مضاعفی دارد.
پایش هوشمند و نگهداری پیش‌بینانه
یکی از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در امنیت انرژی، پایش مستمر و تحلیل بلادرنگ زیرساخت‌ها به‌ویژه در مناطق دورافتاده و صعب‌العبور است. به‌کارگیری سامانه‌های بدون سرنشین مجهز به یادگیری ماشین و بینایی رایانه‌ای می‌تواند خطوط لوله، سکوهای استخراج و شبکه انتقال را به‌صورت دقیق رصد کند و در کوتاه‌ترین زمان نشتی یا آسیب احتمالی را شناسایی نماید.
علاوه بر این، نگهداری پیش‌بینانه مبتنی بر تحلیل داده‌های حسگرها، امکان پیش‌بینی خرابی تجهیزات و برنامه‌ریزی بهینه تعمیرات را فراهم می‌کند؛ موضوعی که به‌ویژه برای خطوط انتقال نفت و گاز و شبکه برق فرسوده ایران حیاتی است.
هوش مصنوعی و جنگ سایبری انرژی
دیجیتالی‌سازی بخش انرژی اگرچه بهره‌وری را افزایش داده است، اما سطح حملات سایبری را نیز بالا برده است. الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌توانند به شناسایی تهدیدات و واکنش سریع کمک کنند، اما همین فناوری در دست مهاجمان نیز ابزاری برای طراحی حملات خودکار است. اسناد مراکز امنیت سایبری نشان می‌دهد که هوش مصنوعی مولد هم‌اکنون برای نفوذ به شبکه‌های انرژی و طراحی حملات پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرد. از همین رو توسعه فناوری‌های دفاع سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی برای صنعت انرژی ایران یک ضرورت فوری است.
مراکز داده و فشار مضاعف بر شبکه برق
رشد مراکز داده و زیرساخت‌های پردازشی مرتبط با هوش مصنوعی، چالشی تازه در عرصه انرژی ایجاد کرده است. گزارش‌های جهانی حاکی از تأخیرهای گسترده در اتصال مراکز داده به شبکه برق به‌دلیل محدودیت ظرفیت و ازدحام تقاضاست. ایران نیز با محدودیت‌های مشابهی مواجه است و توسعه این مراکز بدون ارتقای همزمان ظرفیت تولید، ذخیره‌سازی انرژی و مدیریت بار، می‌تواند بحران ناترازی برق را تشدید کند.
ضرورت تدوین نقشه‌راه ملی
کارشناسان تأکید دارند که برای بهره‌گیری ایمن و پایدار از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در بخش انرژی، تدوین یک نقشه‌راه ملی اجتناب‌ناپذیر است. این نقشه‌راه باید همزمان بر توسعه زیرساخت‌های بومی، تنوع‌بخشی به منابع انرژی، ایجاد ذخایر استراتژیک، تقویت تاب‌آوری شبکه و ارتقای دفاع سایبری متمرکز باشد. همچنین پایش و ارزیابی مداوم شاخص‌های امنیتی می‌تواند امکان اصلاح سریع راهبردها در برابر تحولات فناورانه و ژئوپلیتیکی را فراهم سازد.
هوش مصنوعی همان‌قدر که می‌تواند به ابزار پیش‌بینی، تحلیل و مدیریت هوشمند انرژی تبدیل شود، در صورت غفلت از ریسک‌ها و آسیب‌پذیری‌های آن، خود به تهدیدی جدی بدل خواهد شد. آینده امنیت انرژی ایران وابسته به آن است که سیاست‌گذاران و فعالان صنعت، با دیدی جامع و راهبردی، این فناوری را در خدمت تاب‌آوری ملی قرار دهند.