تفاوت بانکداری باز با بانکداری سنتی؛ مقایسه‌ای کامل و کاربردی

نبض فناوری

تحولات دیجیتال در سال‌های اخیر، نظام بانکی را با تغییرات بنیادینی مواجه کرده است. مشتریان دیگر تنها به خدمات حضوری در شعبه یا اپلیکیشن بانک‌ها بسنده نمی‌کنند و انتظار دارند تجربه‌ای سریع‌تر، یکپارچه‌تر و شخصی‌تر داشته باشند. در چنین فضایی، «بانکداری باز» یا Open Banking به‌عنوان نسل جدید خدمات مالی، در مقابل ساختار بسته و سنتی بانکداری قدیمی قد علم کرده است. در این مقاله، به مقایسه کامل این دو رویکرد می‌پردازیم و در پایان، نقش بانکداری باز زرین‌پال را به‌عنوان راهکاری بومی برای عبور از چالش‌های سیستم سنتی بررسی می‌کنیم.

بانکداری سنتی و محدودیت‌های آن

در مدل بانکداری سنتی، بانک‌ها مالک و متولی انحصاری داده‌ها و خدمات مالی مشتریان هستند. به این معنا که اطلاعات حساب‌ها، تراکنش‌ها و سوابق مالی، در سامانه‌های داخلی بانک ذخیره شده و تنها از طریق همان بانک قابل مشاهده و استفاده است. کاربران برای انجام هر نوع تراکنشی، از انتقال وجه تا دریافت تسهیلات یا مشاهده مانده حساب، ناچارند از کانال‌های رسمی همان بانک اقدام کنند. این ساختار متمرکز، اگرچه در گذشته امنیت و کنترل بیشتری فراهم می‌کرد، اما امروزه با افزایش حجم داده‌ها و نیاز کاربران به سرعت و انعطاف، به مانعی جدی برای نوآوری تبدیل شده است.

یکی از چالش‌های بزرگ بانکداری سنتی، نبود ارتباط بین‌بانکی مؤثر است. کاربری که چند حساب در بانک‌های مختلف دارد، باید از چند اپلیکیشن و سامانه جداگانه استفاده کند و هیچ ابزار واحدی برای مشاهده و مدیریت کل وضعیت مالی‌اش در اختیار ندارد. از سوی دیگر، بانک‌ها معمولاً تمایلی به اشتراک‌گذاری داده‌ها ندارند و این امر مانع ورود شرکت‌های فناوری مالی (Fintech) به عرصه نوآوری می‌شود. نتیجه آن است که بازار خدمات مالی متنوع و شخصی‌سازی‌شده به کندی رشد می‌کند.

همچنین، فرایندهای اداری و تأییدهای چندمرحله‌ای، سرعت تراکنش‌ها را کاهش می‌دهد و تجربه کاربر را پیچیده می‌کند. هزینه‌های عملیاتی نیز در سیستم‌های سنتی بالاست، زیرا هر بانک باید زیرساخت اختصاصی خود را حفظ کند. محدود بودن رقابت و نبود شفافیت در مقایسه خدمات بانکی نیز باعث می‌شود کاربران نتوانند بهترین گزینه‌ها را برای نیاز خود انتخاب کنند.

بانکداری باز و سازوکار آن

بانکداری باز، در مقابل این ساختار بسته قرار می‌گیرد. در این مدل، داده‌های مالی کاربران با رضایت و اختیار خودشان از طریق رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) در اختیار شرکت‌های ثالث قرار می‌گیرد. به بیان ساده‌تر، مشتری می‌تواند اجازه دهد اطلاعات حساب یا تراکنش‌هایش در سامانه‌های دیگر (مانند اپلیکیشن‌های مدیریت مالی یا سامانه‌های پرداخت) مورد استفاده قرار گیرد تا خدمات متنوع‌تری به او ارائه شود. این انتقال داده در چارچوب امنیتی و قانونی مشخص انجام می‌شود و بانک همچنان نقش اصلی را حفظ می‌کند، اما از یک نهاد بسته به یک پلتفرم باز مالی تبدیل می‌شود.

در بانکداری باز، اپلیکیشن‌ها و شرکت‌های فین‌تک می‌توانند خدماتی مانند مشاهده تمام حساب‌های بانکی در یک پنل واحد، تحلیل هزینه‌ها، پیشنهاد وام‌های مناسب، انجام پرداخت مستقیم از حساب (بدون نیاز به کارت) و اعتبارسنجی دقیق‌تر ارائه دهند. این مدل علاوه بر ساده‌سازی تجربه کاربری، باعث رشد رقابت، کاهش هزینه‌ها و افزایش نوآوری در صنعت مالی می‌شود.

به‌طور مثال، در مدل پرداخت مستقیم (Payment Initiation)، کاربر دیگر نیازی به وارد کردن اطلاعات کارت ندارد و پرداخت مستقیماً از حساب بانکی انجام می‌شود. در نتیجه، هم هزینه کارمزد پایین‌تر است، هم سرعت تراکنش بیشتر، و هم امنیت بالاتر، چون تبادل داده در محیط رمزگذاری‌شده API انجام می‌شود.

تفاوت‌های کاربردی میان بانکداری باز و بانکداری سنتی

اگر بخواهیم تفاوت‌های این دو رویکرد را در قالبی تحلیلی بیان کنیم، می‌توان گفت بانکداری سنتی بر انحصار داده، تمرکز و کنترل استوار است، در حالی‌که بانکداری باز بر اشتراک‌گذاری امن داده، همکاری و انعطاف‌پذیری بنا شده است.

در سیستم سنتی، اطلاعات مشتری صرفاً در اختیار همان بانک است و سایر شرکت‌ها یا مؤسسات مالی به آن دسترسی ندارند. در مقابل، بانکداری باز اجازه می‌دهد داده‌ها با مجوز مشتری در دسترس اپلیکیشن‌ها و خدمات شخص ثالث قرار گیرد تا تجربه‌ای جامع‌تر برای او فراهم شود.

از نظر سرعت و کارایی، بانکداری سنتی به دلیل ساختار سلسله‌مراتبی و سیستم‌های قدیمی، معمولاً با تأخیر در پردازش مواجه است؛ در حالی‌که بانکداری باز با استفاده از فناوری API، تراکنش‌ها را در لحظه و بدون واسطه انجام می‌دهد. این امر منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در سطح کلان می‌شود.

همچنین، از منظر نوآوری، بانکداری سنتی بیشتر درون‌نگر و محافظه‌کار است و معمولاً نوآوری را تنها در قالب محصولات داخلی دنبال می‌کند، اما بانکداری باز با گشودن درهای همکاری به روی استارتاپ‌ها، زمینه خلق سرویس‌های تازه‌ای را فراهم می‌کند که بانک‌ها به‌تنهایی قادر به ارائه آن نیستند.

از لحاظ امنیت نیز تفاوت دیدگاه وجود دارد: در بانکداری سنتی، بانک کنترل کامل دارد اما تعامل با سایر سیستم‌ها را محدود می‌کند؛ در حالی‌که در بانکداری باز، امنیت از طریق استانداردهای رمزنگاری و احراز هویت چندمرحله‌ای حفظ می‌شود و در عین حال اختیار داده در دست کاربر باقی می‌ماند.در نهایت، از نظر هزینه، بانکداری باز با کاهش واسطه‌ها و اتوماسیون فرایندها، هزینه عملیاتی و کارمزدی را کاهش می‌دهد. در مقابل، بانکداری سنتی معمولاً هزینه‌های بالایی به دلیل زیرساخت‌های جداگانه و فرایندهای اداری سنگین دارد.

مزایا و چالش‌های بانکداری باز

بانکداری باز مزایای چشمگیری برای کاربران و کسب‌وکارها دارد. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به افزایش رقابت در بازار مالی، ارتقای تجربه کاربری، کاهش هزینه تراکنش‌ها و ارائه خدمات شخصی‌سازی‌شده اشاره کرد. کاربران می‌توانند تمام حساب‌های بانکی خود را در یک پلتفرم ببینند، بودجه خود را مدیریت کنند و پیشنهادهای مالی متناسب با رفتار تراکنشی‌شان دریافت کنند.

برای بانک‌ها نیز، این مدل فرصت تازه‌ای برای همکاری با فین‌تک‌ها و ارائه محصولات نوین فراهم می‌کند، به‌جای آن‌که صرفاً رقیب تلقی شوند. از طرفی، داده‌های تحلیل‌شده می‌توانند به بهبود تصمیم‌گیری و کاهش ریسک‌های اعتباری کمک کنند.

اما این مسیر بدون چالش نیست. امنیت و حفظ حریم خصوصی بزرگ‌ترین دغدغه در بانکداری باز است. انتقال داده‌های حساس مالی نیازمند استانداردهای قوی رمزنگاری، احراز هویت چندمرحله‌ای و نظارت قانونی است. همچنین، چارچوب‌های حقوقی و استانداردهای فنی مشترک باید به‌طور دقیق تدوین شود تا تعامل بین بانک‌ها و شرکت‌های ثالث آسان و ایمن باشد. مقاومت برخی بانک‌ها در اشتراک داده، هزینه بالای پیاده‌سازی زیرساخت و لزوم آموزش کاربران نیز از دیگر موانع اصلی هستند.

بانکداری باز زرین‌پال؛ مسیری برای رهایی از چالش‌های سنتی

در دنیای پرشتاب تجارت الکترونیک، مدیریت مالی کارآمد و دسترسی به ابزارهای پرداخت امن و متنوع، کلید موفقیت هر کسب‌وکار آنلاین است. «زرین پال» با ارائه راهکارهای نوین مالی و پرداخت، به‌ویژه در بستر بانکداری باز، به یک همراه استراتژیک برای کسب‌وکارها تبدیل شده است.اینجا نه تنها یک درگاه پرداخت شخصی دریافت می‌کنید، بلکه مجموعه‌ای از خدمات یکپارچه را به دست می‌آورید که امور مالی و بانکی شما را متحول می‌سازد.

در فضای ایران، زرین‌پال یکی از نخستین شرکت‌هایی است که به‌طور جدی مسیر بانکداری باز بومی را دنبال کرده است. زرین‌پال با ارائه خدماتی مانند «پرداخت مستقیم» و APIهای بانکی و مالی، بستری فراهم کرده تا کسب‌وکارها بتوانند بدون درگیر شدن با زیرساخت‌های پیچیده بانکی، پرداخت‌ها، تسویه‌ها و تراکنش‌های مالی را در محیطی امن و ساده انجام دهند.

این رویکرد، پلی میان ساختار سنتی بانک‌ها و نیازهای مدرن کاربران است. بانکداری باز زرین‌پال با کاهش وابستگی به واسطه‌های سنتی، افزایش سرعت تراکنش، شفافیت در داده‌ها و قابلیت تعامل میان سیستم‌های مختلف، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا تجربه‌ای روان‌تر و کارآمدتر از خدمات مالی داشته باشند.

در واقع، بانکداری باز زرین‌پال مسیری برای رهایی از چالش‌های بانکداری سنتی است؛ مدلی که با ترکیب امنیت بانکی و انعطاف‌پذیری فین‌تک، امکان خلق نسل جدیدی از خدمات پرداخت و مالی را در ایران فراهم کرده است.