گاز ایران، کلید قفل ارمنستان: گامی برای بازآرایی ژئوپلیتیک
۰۸:۴۱ – ۰۲ شهريور ۱۴۰۴
باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه – افزایش ۱.۵ برابری قیمت گاز مایع در ارمنستان، این کشور را در بحران سوخت فرو برده است. همزمان، توافق ادعایی ۹۹ ساله میان ارمنستان، آذربایجان و ایالات متحده برای مدیریت کریدور زنگزور، معادلات منطقه را پیچیده‌تر کرده است. این گزارش تحلیلی، با نگاهی استراتژیک و آینده‌نگرانه، به بررسی این تحولات، فرصت‌های طلایی پیش روی ایران و راهکار‌های تقویت نفوذ تهران در قفقاز می‌پردازد.
ارمنستان: در جست‌وجوی ناجی انرژی
پمپ‌بنزین‌های ارمنستان زیر فشار افزایش ۱.۵ برابری قیمت گاز مایع، نفس‌های آخر خود را می‌کشند. گئورگ پاپویان، وزیر اقتصاد ارمنستان، در دیدار با مقامات ایرانی، این بحران را به اختلالات مرزی با گرجستان و کاهش تأمین سوخت از روسیه نسبت داد و با امیدی آشکار، خواستار سهمیه‌ای از گاز مایع ایران شد. او با زیرکی دیپلماتیک تأکید کرد که ورود ایران به بازار سوخت ارمنستان، رقابت را شعله‌ور کرده و قیمت‌ها را مهار خواهد کرد. این درخواست، در بستر روابط تاریخی و استراتژیک تهران و ایروان، بیش از یک نیاز اقتصادی، نشانه‌ای از اعتماد ارمنستان به ایران به‌عنوان تکیه‌گاهی در برابر طوفان‌های ژئوپلیتیکی است. این لحظه، فرصتی برای ایران است تا با پاسخ به این نیاز، نه‌تنها اقتصاد ارمنستان را نجات دهد، بلکه جای پای خود را در قفقاز محکم کند. اما این فرصت، مانند شعله‌ای در باد، نیازمند تحرک سریع و هوشمندانه تهران است.
یران: گنج انرژی آماده درخشش
ایران، با ذخایر عظیم گازی خود، سالانه حدود ۳ میلیون تن گاز مایع را در خطوط شبکه خود به هدر می‌دهد، حجمی که می‌تواند به‌سادگی نیاز فوری ارمنستان را برآورده کند. این ظرفیت، مانند گنجی نهفته، در انتظار بهره‌برداری است تا ایران را به ستاره‌ای در آسمان انرژی قفقاز تبدیل کند. صادرات گاز مایع به ارمنستان، نه‌تنها از هدررفت منابع جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند درآمدی پایدار ایجاد کرده و اهرمی در برابر طرح‌های رقیب مانند کریدور زنگزور باشد. ایران می‌تواند با استفاده از این ظرفیت، نه‌تنها به شریکی کلیدی برای ارمنستان تبدیل شود، بلکه توازن قدرت را در منطقه به نفع خود تغییر دهد.
زنگزور: رقص قدرت در مرز‌های حساس
توافق ۹۹ ساله میان ارمنستان، آذربایجان و ایالات متحده برای مدیریت کریدور زنگزور که در رسانه‌های غربی مانند «پولیتیکو» و «فایننشیال تایمز» به «مسیر صلح و شکوفایی» ملقب شده، مانند جرقه‌ای در انبار باروت منطقه‌ای است. این کریدور که قرار است باکو را از طریق منطقه سیونیک ارمنستان به نخجوان و سپس ترکیه و اروپا متصل کند، در ظاهر بخشی از پیمان صلح میان ایروان و باکو معرفی شده است. اما در باطن، این پروژه با حمایت آمریکا و ترکیه، تلاشی برای کاهش نفوذ ایران و روسیه در قفقاز جنوبی است. واگذاری مدیریت این مسیر ۴۳ کیلومتری که شامل خطوط ریلی، نفت، گاز و فیبر نوری است، به کنسرسیومی تحت هدایت آمریکا، می‌تواند درآمد‌های ترانزیتی ایران را تهدید کرده و حضور غرب را در مرز‌های شمالی کشور تقویت کند. با این حال، درخواست ارمنستان برای گاز ایرانی، نشانه‌ای روشن از تمایل ایروان به حفظ توازن در روابط با همسایگان و دوری از وابستگی کامل به محور باکو-آنکارا است.
دیپلماسی انرژی: کلید قفل قفقاز
دیپلماسی انرژی ایران در قفقاز، با وجود پتانسیل‌های عظیم، در سال‌های اخیر در سایه انفعال گرفتار شده است. در حالی که رقبایی مانند آذربایجان با حمایت ترکیه و غرب، پروژه‌هایی مانند کریدور زنگزور را پیش می‌برند، ایران باید با تحرکی هوشمندانه، این فرصت را به اهرمی برای تقویت نفوذ خود تبدیل کند. صادرات گاز مایع به ارمنستان می‌تواند نقطه شروعی برای این تحول باشد.
تقاضای جهانی برای گاز مایع به دلیل افزایش قیمت‌های انرژی و نیاز به منابع جایگزین، رو به رشد است. ایران با بهره‌گیری از این روند و تقویت زیرساخت‌های انتقال گاز، می‌تواند نه‌تنها نیاز ارمنستان را برآورده کند، بلکه به دروازه‌ای برای دسترسی به بازار‌های قفقاز و حتی اروپا تبدیل شود. علاوه بر این، بازسازی مسیر ریلی تبریز-جلفا-نخجوان، به‌عنوان جایگزینی برای کریدور زنگزور، می‌تواند وابستگی منطقه به مسیر‌های تحت کنترل ایران را حفظ کند. همکاری با روسیه در چارچوب سازوکار ۳+۳ (ایران، روسیه، ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان) نیز می‌تواند به خنثی‌سازی نفوذ غرب کمک کند، مشروط بر اینکه در قالب منافع متقابل تعریف شود.
چالش‌ها و چشم‌انداز‌های پیش رو
با وجود این فرصت‌ها، ایران با چالش‌هایی مانند رقابت با محور ترکیه-آذربایجان که از حمایت غرب برخوردار است، و نیاز به بهبود زیرساخت‌های انتقال گاز مواجه است. تأخیر در پروژه‌های انرژی منطقه‌ای، یکی از موانع اصلی توسعه بازار‌های جدید بوده است. ایران باید با سرمایه‌گذاری هدفمند و مذاکرات فعال با ارمنستان، این موانع را برطرف کند. علاوه بر این، گفت‌و‌گو‌های سازنده با آذربایجان، به‌ویژه در قالب پروژه‌هایی مانند کریدور ارس، می‌تواند تنش‌ها را کاهش داده و منافع مشترکی ایجاد کند.
در نهایت، ایران با تکیه بر منابع عظیم انرژی، روابط تاریخی با ارمنستان و موقعیت استراتژیک خود، می‌تواند قفقاز را به صحنه‌ای برای درخشش تبدیل کند. اما این موفقیت، نیازمند بیداری دیپلماتیک، سرمایه‌گذاری هوشمند و حرکتی سریع در برابر رقبای منطقه‌ای است. شعله‌ای که امروز در روابط تهران و ایروان روشن شده، می‌تواند آینده‌ای روشن برای ایران در قفقاز رقم بزند، به شرط آنکه این فرصت به آتش انفعال نسوزد.