محرم امسال وقت نوحه‌های حماسی و ضداستکباری است؛ شعر همچون پدافند مردمی
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ جواد شیخ الاسلامی: سید محمدجواد شرافت از شاعران آئینی پرکار در سال‌های اخیر است که جدا از سرودن اشعار آئینی در قالب‌های کلاسیک، سهم زیادی در رشد شعر هیئت هم داشته است. نوحه‌سرایی شرافت از سال‌های جوانی شروع شده است و تا امروز ادامه پیدا کرده است.
به بهانه آغاز ماه محرم و مراسمات عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) و هم‌زمانی این ایام با تجاوزات رژیم صهیونیستی و آمریکا به کشورمان، سراغ شرافت رفتیم تا درباره رابطه «شعر، هیئت و افزایش اتحاد ملی و روحیه استکبارستیزی به واسطه نوحه‌های حماسی»، با او صحبت کنیم.
مشروح این گفتگو در ادامه می‌آید؛
* آقای شرافت، امسال محرم و صفر متفاوت و خاصی در پیش داریم. به عنوان شاعر آئینی و نوحه‌سرایی که هر سال با مداحان همکاری دارید، فکر می‌کنید می‌توانیم از ظرفیت مراسم‌های عزاداری برای تقویت وحدت ملی و افزایش روحیه استکبارستیزی بهره ببریم؟ نقش شاعران در این روزها چیست؟
به قول مهدی جهاندار «خوش آمدی به جهان ای محرم متفاوت!». ما امسال هم غدیر متفاوتی را تجربه کردیم و هم محرم متفاوتی را. قبلاً وقتی وارد محرم می‌شدیم، تا وقتی که جان بگیریم، به شب‌های آخر دهه اول می‌رسیدیم. یعنی حرارت‌مان در شب‌های آخر کامل می‌شد. اما امسال از چند روز قبل از محرم، محرمی بودیم. به لطف خون شهدا و حماسه مردم عزیزمان، پیش از محرم عاشورایی شدیم. انگار هر شب برای ما شب عاشورا بود. این حس و حال قطعاً برای منِ شاعر و منِ نوحه‌سرا و منِ مداح تأثیر دارد. امسال انتظار داریم آثار شاعران نوحه‌سرا خیلی حماسی‌تر و رجزگونه و با شعارهایی باشد. البته طبیعی است که وقتی حجم کار زیاد می‌شود، آسیب‌ها و ضعف‌هایی هم خواهد بود. اما امیدوارم این ضعف‌ها کم باشد و شاعران با هنرمندی بیشتر به سرودن شعر و نوحه بپردازند.
امسال از چند روز قبل از محرم، محرمی بودیم. به لطف خون شهدا و حماسه مردم عزیزمان، پیش از محرم عاشورایی شدیم. انگار هر شب برای ما شب عاشورا بود. این حس و حال قطعاً برای منِ شاعر و منِ نوحه‌سرا و منِ مداح تأثیر دارد
* خود شما امسال در نوشتن نوحه‌ها و شعرهای محرمی، چه رویکردی داشتید؟
برای من همیشه نوشتن شعر و نوحه برای هیئت‌های عزاداری افتخار بوده است. من نه امسال، بلکه سال‌هاست در نوشتن نوحه حماسی دغدغه جدی دارم. ما یک سبکی را هر سال با آقای میرداماد آماده می‌کنیم که مورد استقبال مخاطبان هم قرار گرفته است. من معتقدم آقای میرداماد «نوحه» را به معنای خاص کلمه می‌خواند. ما الآن به همه سینه‌زنی‌ها نوحه می‌گوئیم ولی اگر تخصصی نگاه کنیم، یک زمزمه داریم، یک زمینه داریم، یک شور داریم، یک واحد داریم، یک دودمه داریم، یک سرود پایانی داریم و در کنار اینها یک قالبی به نام نوحه داشته‌ایم. نوحه آن دمی است که وقتی مداح سربند را می‌گوید، مخاطب هم جواب می‌دهد و وقتی که مخاطب سکوت می‌کند، مداح بند بعدی را می‌خواند و باز به سربند برمی‌گردند و با هم هم‌خوانی می‌کنند. دقت کنید که نوحه با دودمه تفاوت دارد؛ دودمه کوتاه است ولی نوحه مفصل است. با نوحه یک مشارکت فوق‌العاده‌ای در جلسه ایجاد می‌شود و ما سال‌های قبل هم از ظرفیت نوحه استفاده کردیم. شاید نزدیک ده سال است که من در این بخش با آقای میرداماد همکاری دارم و از همان سال اول هم سعی کردم که حماسه در آن پر رنگ باشد. امسال هم سعی می‌کنیم توجه بیشتری به ابعاد حماسی نوحه‌ها داشته باشیم.
* فکر می‌کنم یکی از شهرهایی که هنوز به نوحه توجه جدی دارد، یزد باشد. درست است؟
بله. اوج نوحه‌خوانی در یزد است. مشارکتی که مخاطبان یزدی در نوحه‌خوانی دارند، زبانزد است. البته نوحه‌ها در یزد گاهی وقت‌ها به گروه سرود نزدیک می‌شود ولی کماکان نوحه‌های خوبی در یزد خوانده می‌شود.
* درباره امسال می‌گفتید.
امسال دغدغه من مضاعف شده است. البته دوستان شاعر و مداح هم حتماً کارهای خوبی آماده کرده‌اند و فراتر از نوحه، شعرا هم حتماً کارهای بهتری نوشته‌اند. چیزی که تا امروز متوجه شده‌ایم این است که حتی دوستانی که پیش از این خیلی موضع‌مند نمی‌نوشتند و صرفاً روضه و مداحی می‌نوشتند، این روزها حماسی می‌نویسند. اینها پیش از این نوحه‌هایی می‌نوشتند که هیچ پیوندی با مسائل روز نداشت ولی امسال شعرها و نوحه‌هایی نوشتند که در صف اول استکبارستیزی و ظلم‌ستیزی است. من امسال شعرهای خیلی خوبی شنیده‌ام و انتظار دارم که تا پایان محرم و صفر آثار درخشان زیادی بشنویم.
* حال و هوای محرم امسال چقدر در تغییر نوحه‌ها از فضای روضه به فضای حماسی مؤثر است؟
قطعاً اثر دارد ولی باید بگویم شاعر انقلاب چند سال است که در خط مقدم است. ما بعد از شهادت حاج قاسم حوادث زیادی را تجربه کردیم و شاعران هم در این ماجراها کم نگذاشتند. در این سال‌ها شاعران ما ثابت کرده‌اند که در میدان هستند و در خط مقدم هستند و این برای منِ شاعر مورد افتخار است. خود من شاید طبع به‌هنگامی نداشته باشم و نتوانم واکنش سریع داشته باشم، ولی می‌بینم که دوستان شاعر در زودترین زمان چه آثار خوبی تولید می‌کنند. فکر می‌کنم این جنگ ۱۲ روزه خیلی از معادلات را برهم زد و عوض کرد. من دوستانی داشتم که در فتنه زن زندگی آزادی از همه چیز بریده بودند ولی الان شعرهای جان‌داری در دفاع از ایران می‌نویسند و جالب اینکه از آتش‌بس هم بسیار شاکی هستند!
دوستانی که پیش از این خیلی موضع‌مند نمی‌نوشتند و صرفاً روضه و مداحی می‌نوشتند، این روزها حماسی می‌نویسند. اینها پیش از این نوحه‌هایی می‌نوشتند که هیچ پیوندی با مسائل روز نداشت ولی امسال شعرها و نوحه‌هایی نوشتند که در صف اول استکبارستیزی و ظلم‌ستیزی است
به نظر من امسال حتی هیئت‌هایی که ما به آنها هیئت سکولار می‌گفتیم و کاری به مسائل روز نداشتند، آنها هم پای این قصه آمده‌اند. البته درباره استفاده از شعر در هیئت‌ها باید بگویم هیئتی که تا امروز به شعر اهمیت نمی‌داده، الآن هم اهمیت نمی‌دهد. همچنین شاعری که تا امروز وارد شعر هیئت نشده، امروز هم نمی‌تواند ناگهان وارد این حوزه شود. باید قبلاً این کارها را انجام می‌دادیم. اما امیدوارم هیئت‌ها امسال به شعر توجه بیشتری کنند؛ هم در نوحه‌های خوب و جدید و حماسی، هم در تزئین حسینیه‌ها و هیئت‌ها با استفاده از تک‌بیت‌ها و تک‌مصرع‌های خوب و ملی‌میهنی و ضد صهیونیستی و امام حسینی.
* به طور کلی در سال‌های اخیر شعر ما تا حدودی محفلی شده است. ظرفیت محرم امسال چقدر می‌تواند شعر را به داخل مردم ببرد؟
باید مردم را جدی بگیریم. ما شاعران نباید به تالارهای پنجاه نفره برویم و برای خودمان شعر بخوانیم. مردمی کردن شعر باید برای ما دغدغه شود. اصلاً چه اشکالی دارد که ما هیئت الشعرا داشته باشیم؟ هیئتی که مردم بیایند و از شاعران شعر بشنوند و در کنار عزاداری و سینه‌زنی و سخنرانی، یک بخش جدی جلسه شعرخوانی باشد. اصلاً چه اشکالی دارد که بعضی جلسات شعرخوانی ما در گلزار شهدا و بهشت زهرا و کنار مزار شهدا باشد؟ باید تغییرات جدی در جلسات‌مان بدهیم و از محدوده خودمان بیرون بیاییم.
* شعر در دو هفته اخیر ثابت کرد که می‌تواند نقشی مؤثر در ایجاد اتحاد ملی داشته باشد. بعضی شعرها که شاعران نوشتند تبدیل به زمزمه عمومی شد و از مردم عادی تا ورزشکاران و هنرمندان و چهره‌های فرهنگی را با خودش همراه کرد و همین نقش زیادی در همدلی عمومی مردم داشت. چرا ساز و کاری نیست که از ظرفیت شعر در تقویت روحیه حماسی و اتحاد ملی مردم در ایام محرم و صفر استفاده کند؟ مثلاً شاعران را به هیئت‌ها وصل کند یا تک‌بیت‌ها و تک‌مصرع‌های خوب را به خطاطان بدهد و در نهایت هیئت‌ها و حسینیه‌ها بیشتر با شعر عجین باشند؟ کارهای زیادی است که می‌توان به واسطه شعر انجام داد.
پیشنهاد خوبی است. این که کارگروهی شکل بگیرد و آن کارگروه بین حلقه‌های مختلف ادبی و هنری و هیئت‌ها واسطه شود، اتفاق مهم و لازمی است. البته جامعه ایمانی مشعر تا حدودی این کار را می‌کند ولی باید گسترش پیدا کند و اقدامات نو و تازه صورت بگیرد.
در جنگ اخیر معجزه‌ای که به ما ثابت شد، همدلی مردم بود. حالا اگر این همدلی بین هنرمندان و شاعران و دستگاه‌های فرهنگی هم شکل بگیرد، کارها چند برابر مؤثر می‌شود. دو ماه زمان خیلی زیاد و خوبی است و باید از آن کمال استفاده را داشته باشیم. به نظرم شعر می‌تواند در محرم و صفر امسال، یکی از مؤثرترین ابزارها برای پدافند مردمی باشد.