پیشنهادهایی برای اصلاح سیاست‌های کلی نمایشگاه
مهم‌ترین دستاورد
به گمان من مهم‌ترین دستاورد نمایشگاهی که گذشت، به نمایش گذاشتن تغییر فضای اجتماعی و تفوق مردم‌سالارانه ایرانیان بر گروه و نگرشی بود که با خالص‌سازی و مهندسی فضای فرهنگی و اجتماعی، سعی در ایجاد جامعه‌ای دوقطبی اما تک‌صدایی داشتند.
تفاوت فضای عمومی نمایشگاه کتاب امسال و سال گذشته آشکار بود. از بعد بازدیدکنندگان دیگر خبری از لباس‌شخصی‌هایی نبود که با ظاهر متحدالشکل به شکل ساماندهی‌شده فضای نمایشگاه را به تصرف درآورده و به قدرت‌نمایی و ارعاب و اخافه سایر اندیشه‌ها و سلیقه‌ها می‌پرداختند و در زمینه‌ی مشارکت‌کنندگان هم بازگشت بسیاری از ناشران و نویسندگان و مترجمان مطرح به نمایشگاه، فضایی کاملاً پرنشاط و متفاوت رقم زده بود.
در نمایشگاه سال گذشته به دلیل غیبت بسیاری ناشران، تعداد راهروهای شبستان از ۳۱ راهرو به ۲۴ راهرو تقلیل یافته بود و بسیاری از غرفه‌ها را نهادهای اداری، سازمانی، مذهبی و نظامی در اختیار داشتند که ناشر حرفه‌ای کتاب نبودند.
نمایشگاه امسال بدون دخالت و مهندسی از بیرون نشان داد که فضای عمومی اهالی فرهنگ و کتاب با همه تنوع سلایق و رنگارنگی، در کل فضایی همراه با فرهنگ ایرانی اسلامی و امیدوار به آینده سرزمین‌مان است.
از جمله صحنه‌های بسیار زیبای نمایشگاه امسال، صحنه به انتظار ایستادن ده‌ها نفر برای باز شدن جا برای اقامه نماز در نمازخانه‌های نمایشگاه بود. هرروزه در زمان ظهر و غروب چندین و چند بار صفوف نماز جماعت در نمازخانه‌های نمایشگاه تشکیل می‌شد و پس از پایان هر نماز مجدداً ده‌ها نفر که به انتظار ایستاده بودند به نماز مشغول می‌شدند.
حرکت به سمت چشم‌اندازهای حرفه‌ای
یکی از انتقادهای پرتکرار و قدیمی به نمایشگاه کتاب تهران رویکرد فروشگاهی آن برخلاف اهداف نمایشگاهی است. منتقدان بر این باورند که جنبه‌های حرفه‌ای و تخصصی نمایشگاه نسبت به کارکرد فروشگاهی و حراجی بزرگ کتاب کمرنگ است و چنین رویکردی نه تنها از اثربخشی نمایشگاه می‌کاهد بلکه بر چرخه طبیعی صنعت نشر ایران نیز لطمه وارد می‌سازد.
اتفاق امسال که برای نخستین بار فروش مجازی کتاب بر فروش حضوری پیشی گرفت نشان داد نه تنها نمایشگاه در مسیر اصلاح این نقیصه قرار گرفته، بلکه مردم و مخاطبان و حتی ناشران هم با هرچه پررنگ‌تر شدن جنبه‌های فرهنگی و تخصصی نمایشگاه و کاستن از رویکردهای فروشگاهی آن موافق و همراه هستند.
شورای سیاستگذاری و سیاست‌های کلی نمایشگاه
مهم‌ترین نقص و ضعف شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب امسال، دعوت نشدن حتی یک نفر از نویسندگان و پدیدآورندگان کتاب و توجه صرف به ناشران و تشکل‌های ایشان بود. انتظار می‌رود در چنین شورایی نمایندگانی از صنوف مختلف پدیدآورنده کتاب و انجمن‌ها و اصناف مربوط به ایشان حضور داشته باشند. همچنین جا دارد این شورا زودتر تشکیل شده و حتی پس از نمایشگاه و در طول سال به جلسات خود و بحث و برنامه‌ریزی برای نمایشگاه ادامه دهد.
همچنین می‌توان به شورای سیاستگذاری نمایشگاه پیشنهادهای دیگری از این دست ارائه داد:
ـ یکی از این پیشنهادها درباره ساعت کار نمایشگاه است. پیش از این هر ساله در بهار ساعت رسمی کشور یک ساعت به جلو کشیده می‌شد. امسال به دلیل گرما و کاهش مصرف آب و برق ساعت شروع به کار ادارات و مدارس به شش صبح تغییر یافت اما ساعت کار نمایشگاه همچنان ده صبح (معادل ساعت ۱۱ در سال‌های گذشته) باقی ماند و هر روزه شاهد جمعیت صدها نفره‌ای بوده‌ایم که زیر تابش شدید گرما منتظر باز شدن ورودی سالن‌ها بودند. جا دارد برای هماهنگی با سیاست‌های کلی کشور، نمایشگاه در ساعات اولیه صبح آغاز به کار کند و در صورت لزوم در آخر هفته‌ها تا همین ساعات فعلی ادامه یابد.
ـ نکته قابل توجه دیگر برای شورای سیاستگذاری همه‌گیری هرساله بیماری‌های عفونی در فضای نمایشگاه است به نحوی که هر روزه با خبر بیماری سخت افراد مختلف مواجه می‌شویم. جا دارد مدیریت نمایشگاه با همکاری وزارت بهداشت راه‌هایی ساده و کم‌هزینه برای مقابله با بیماری‌های واگیر در سطح نمایشگاه پیش‌بینی نماید.
ـ یک اتفاق زیبای نمایشگاه امسال تقارن ایام نمایشگاه با سالروز ولادت امام رضا(ع) بود. به همین مناسبت غرفه‌ای از طرف آستان قدس رضوی برپا و چند برنامه فرهنگی اجرا شد. می‌توان از این تجربه موفق استفاده کرد و هر ساله با توجه به تقویم یک مناسبت مذهبی و یا ملی را به عنوان تم نمایشگاه انتخاب و چند برنامه متناسب با آن طراحی کرد. از آن سو برای پرهیز از فضای شعاری و ریاکارنه، سایر غرفه‌ها و برنامه‌های این‌چنینی را به سال‌های بعد موکول کرد.
ـ یک اتفاق زیبا در ایام نمایشگاه که سال به سال به فراوانی آن افزوده می‌شود اهدای کتاب از سوی ناشران به متخصصان و پژوهشگران و همین‌طور نویسندگان همکار و … در ایام نمایشگاه است. ناشران با استفاده از تسهیلات پستی پیش‌بینی شده در ایام نمایشگاه بخش عمده‌ای از برنامه‌های اهدای کتاب‌های خود برای روزنامه‌نگاران، منتقدان، مروجان و پژوهشگران را در این ایام انجام می‌دهند که به حال و هوای فرهنگی جامعه می‌افزاید و افراد مختلف را درگیر فضای نمایشگاه می‌سازد. جا دارد شورای سیاستگذاری نمایشگاه ضمن توجه و استقبال از این امر، پیش‌بینی‌ها و برنامه‌ریزی‌های لازم برای ترویج فرهنگ اهدای کتاب در این ایام را مدنظر قرار دهد.
ـ یکی از رویدادهای زیبا و ستودنی نمایشگاه امسال برپایی مراسم یادبود استاد غلامعلی مکتبی، پیشکسوت تصویرگری کتب و مجلات کودکان بود که در ایام نمایشگاه رحلت کرد و مجلس یادبودی برای او در سرای اهل قلم کودک و نوجوان برپا شد که با استقبال وسیع اهالی فرهنگ روبه‌رو شد. همچنین متأسفانه در همان روزهای نمایشگاه دو خبرنگار عرصه فرهنگ طی حوادثی کشته شدند که بازتاب و سوگواری آن را در غرفه‌ها و رسانه‌های فرهنگی شاهد بودیم.
شورای سیاستگذاری نمایشگاه می‌تواند هر ساله سالنی را به نمایشگاه آثار و یادگارها و برپایی مراسم یادبود درگذشتگان از خانواده کتاب و قلم و نشر در سال گذشته اختصاص دهد. مثلاً جا داشت در نمایشگاه سی‌وششم به این شکل از درگذشتگانی چون روزبه کیائیان، شیوا ارسطویی، جواد جعفریه مطبعه‌چی، منوچهر حسن‌زاده، محمدعلی علومی، نیلوفر امرایی، محمدعلی بهمنی، جلیل تجلیل، ابراهیم اقلیدی، محمود حکیمی، منصور یاقوتی، سیدابراهیم نبوی، تورج رهنما و … یاد کرد.
5959