نوگرایی در شعر مذهبی کم نیست؛ «شبیه» حاصل ۱۰ محرم از زندگی‌ام است
علی داودی شاعر، گرافیست و نقاش درباره کتاب «شبیه» مجموعه‌نیمایی‌های عاشورایی که از معدود کتاب‌های شعر نیمایی با موضوع عاشورا در سال‌های گذشته است، گفت: این کتاب به نیت کتاب شدن شکل نگرفته است. یعنی من قصد نداشتم به خاطر فقری که در این حوزه وجود دارد، شروع کنم به سرودن شعرهای کتاب شبیه. این شعرها در مسیر طبیعی سیر ادبی من شکل گرفته است و من با شعرهای کتاب شبیه زندگی کرده‌ام.
شعرهای کتاب «شبیه» ده تا محرم با زندگی من مأنوس بوده‌اند
داودی ادامه داد: زندگی من حداقل نزدیک ده محرم و عاشورا با شعرهای شبیه مأنوس بوده است. در تمام این محرم‌ها، به بهانه نوشتن این شعرها، منابع را نگاه می‌کردم، سخنرانی گوش می‌کردم، نوحه می‌خواندم، شعر می‌خواندم، مطالعه می‌کردم، برای اینکه آورده‌ای به دست بیاورم و بتوانم در این شعرها برای دل خودم حرف بزنم. وقتی تعداد این شعرها به مرور زمان زیاد شد، تصمیم گرفتم که آنها را منتشر کنم.
وی درباره شعرهای شبیه، گفت: در هر محرم تعدادی از این شعرها را زمزمه کردم و نوشتم. گاهی وقت‌ها در طی سال هم اگر موضوعی به ذهنم می‌رسید، آن را هم کار می‌کردم و کنار همین شعرها می‌گذاشتم. این شعرها، بعد از سال‌ها، به تعداد قابل توجهی رسید و زمان انتشارشان فرا رسیده بود. ضمن اینکه می‌ترسیدم اگر این شعرها را ادامه دهم، کم‌کم به سمت تصنعی‌شدن بروند و از مسیر طبیعی خودشان خارج شوند؛ به همین دلیل تصمیم گرفتم منتشر کنم و به مخاطبان علاقه‌مند به ادبیات عاشورایی عرضه کنم.
این شاعر درباره حال و هوای شعرهای شبیه و معیارش برای گزینش نهایی شعرها، گفت: در این سال‌ها بیش از صد شعر کوتاه نیمایی گفته بودم که تصمیم گرفتم در گزینش نهایی تجربه‌های مختلفم در شعر عاشورایی را نشان بدهد. به همین دلیل شعرم یک جا متأثر از یک رویکرد عاطفی و احساسی نسبت به عاشورا است، یک جا نگاهم عرفانی است و یک جا هم کاملاً سیاسی و متوجه مسائل روز است. در بعضی شعرها شاید غلبه بیشتر با ادبیات باشد و در بعضی شعرها هم ممکن است که توجه به اصل پیام بیشتر باشد. همین‌طور که در بعضی شعرها توجه به حدیث نفس و درگیری درونی است، و در بعضی شعرها پیام اجتماعی و سیاسی عاشورا برایم مهم‌تر بوده است. اگر بخواهم به صورت خلاصه نظرم را درباره کتاب شبیه بیان کنم، باید بگویم که این شعرها محرم من هستند. یعنی نتیجه سال‌ها تأمل و مطالعه و توجه من به محرم و عاشورا، شعرهای شبیه است.
شعر آئینی و عاشورایی ما در نوگرایی حرف‌های زیادی دارد
داودی درباره کم‌توجهی شاعران آئینی به قالب‌های نو و نیمایی، به ویژه در حوزه ادبیات عاشورایی، گفت: این اتفاق چند دلیل دارد. اولاً باید توجه داشته باشیم که ادبیات راه خودش را می‌رود و خیلی دستوربردار نیست. در سال‌های گذشته شعر آئینی و عاشورایی ما رشد و گسترش زیادی داشت و مسیری را پیمود که باید می‌پیمود. شعر ما، حاصل زمان ماست؛ به همین دلیل شعر آئینی امروز، به دلایل مختلف، توجه بیشتری به قالب‌های کلاسیک پیدا کرد. این نکته مهمی است.
وی افزود: نکته بعدی که از همه این‌ها مهم‌تر است، این است که شعر نو، به نحوی، بریده از سنت‌های فکری و ادبی ایرانی بوده است. پیوند آئین‌های عزاداری ما با شعر کلاسیک، بسیار بیشتر از شعر نو بوده است و همین اتفاق خیلی در رویکردها تأثیر دارد. ضمن اینکه من معتقدم ما تجربه‌های بسیار خوب و ارزنده‌ای در حوزه شعر نو مذهبی، به ویژه شعر عاشورایی، در کشور داریم و شعر عاشورایی ما در نوگرایی حرف‌های زیادی دارد.
داودی با بیان اینکه درباره نوگرایی در شعر عاشورایی باید در فرصتی مجزا به گفتگو بپردازیم، گفت: ما چند کتاب شعر شاخص داریم که شعر عاشورایی هستند و اتفاقات نو و مهمی در آنها رقم خورده است، اما متأسفانه به آنها پرداخته نشده است. متأسفانه توجه ما بیشتر به شعر آزاد و عاشقانه است و به دستاوردهای دیگر موضوعات، بی‌توجه هستیم. حال آن که تجربه‌هایی که در شعر مذهبی داریم، کاملاً بدیع است. مثلاً کتاب «امان‌نامه» سروده سیداکبر میرجعفری یا کتاب «با کاروان نیزه» از آقای قزوه، دو کتابی هستند که کارهای تازه و نویی در شعر معاصر کرده‌اند. کتاب آقای قزوه اگرچه در قالب کلاسیک است، ولی نگاه نویی دارد و می‌توان آن را در امتداد نگاه نیما بررسی کرد.
وی در پایان گفت: می‌خواهم بگویم اگرچه شعر نو کمتر به سراغ شعر مذهبی رفته است، اما نوگرایی در شعر مذهبی و آئینی کم نیست و اتفاقاً قابل بررسی است. ضمن اینکه باید به این توجه داشته باشیم که شعر آئینی عمدتاً شعر محفلی و مجلسی است؛ و قالب‌های سنتی تناسب بیشتری با محافل و مجالس دینی دارند. طبیعتاً خواندن یک غزل در یک جمع مذهبی، واکنش‌های بیشتر و بهتری از یک شعر سپید در همان جمع دارد.
بر اساس این گزارش، کتاب «شبیه» شامل ۶۲ شعر کوتاه عاشورایی در قالب نیمایی است و توسط انتشارات شهرستان ادب منتشر شده است. این کتاب در سال ۱۴۰۲ موفق شد به عنوان کتاب برگزیده در جایزه دوسالانه عاشورا انتخاب و معرفی شود.
در ادامه شعری از «شبیه» را با هم می‌خوانیم؛
*
کربلا
مکتب مذاکره‌ست
گفتگوی بین تیغ و سر
بین تازیانه‌ها و شانه‌ها
بین نیزه و جگر
گفتگو میان حق و باطل است.
وقت انتخاب
از سیاه تا سفید
یک گزینه در مقابل است
مرده یا شهید؟