انتشار یک سه‌گانه جدید؛ نگاهی نو به نسبت روان‌کاوی با سینما و تئاتر
به گزارش خبرنگار مهر، سه کتاب به‌روز در زمینه مطالعات میان‌رشته‌ای روان‌کاوی، سینما و هنرهای نمایشی با ترجمه محمدرضا مقدسیان و امیر حکیم‌جوادی ۲ پژوهشگر ایرانی، برای نخستین‌بار به زبان فارسی منتشر می شود. این سه‌گانه که شامل آثاری از نویسندگان مطرح بین‌المللی در حوزه روان‌کاوی مدرن است، دریچه‌ای تازه بر تجربه زیباشناختی، ذهن تماشاگر، بدن بازیگر و ساختارهای ناهشیار تصویر می‌گشاید.
سه کتاب؛ سه منظر مکمل
«بازیگری، تماشاگری و ناهشیار» (Acting, Spectating and the Unconscious) نوشته ماریا گراتزیا توری در سال ۲۰۱۷ توسط انتشارات روتریج منتشر شده و تجربه زیسته اجرا در تئاتر و مواجهه با ناهشیار در لحظه اجرا و تماشا را از منظر تحلیلی بررسی می‌کند. این کتاب نقش بدن، احساس و بازنمایی را در هنر اجرا، نه‌فقط به‌عنوان ابزار، بلکه به‌مثابه سوژه‌ای روان‌کاوانه تحلیل می‌کند.
«روان‌کاوی فیلم؛ رویکردهای رابطه‌ای» (Film Psychoanalysis: Relational Approaches to Film) نوشته آندریاس هامبورگر از تازه‌ترین آثار روان‌کاوی رابطه‌ای در سینماست (Routledge, ۲۰۲۴). هامبورگر با نگاهی مبتنی بر نظریه‌های وینی‌کاتی و بیناذهنیت، رابطه تماشاگر و تصویر را به‌مثابه یک میدان زنده انتقالی و عاطفی تحلیل می‌کند.
«روان‌کاوی و فیلم؛ رویکردهای روش‌مند به لایه‌های پنهان» (Psychoanalysis and Film: Methodical Approaches to Latent) اثر تیمو اشتورک، منتشر شده توسط انتشارات اشپرینگر در سال ۲۰۲۴، تمرکز ویژه‌ای بر ساختار روش‌مند تحلیل ناهشیار در فیلم دارد و چارچوب‌هایی دقیق و عملیاتی برای منتقدان و پژوهشگران فراهم می‌سازد.
ترجمه با هدف امکان تحلیل روان‌کاوانه آثار نمایشی در زبان فارسی
این سه کتاب توسط ۲ مترجم متخصص و پژوهشگر ترجمه شده‌اند. محمدرضا مقدسیان نویسنده، مدرس و منتقد سینما با سابقه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در حوزه روان‌شناسی شخصیت سال‌هاست در حوزه تحلیل فیلم، روان‌شناسی هنر و آموزش میان‌رشته‌ای فعالیت می‌کند. همچنین امیر حکیم‌جوادی روان‌درمانگر تحلیلی رابطه‌ای، کاندیدای دکترای روان‌شناسی سلامت در دانشگاه URV اسپانیا، عضو انجمن جهانی روان‌کاوی رابطه‌ای (IARPP) و از اعضای بنیان‌گذار شاخه ایرانی این رویکرد است.
مترجمان در یادداشت مترجم و مقدمه‌های مستقل در هر کتاب، ضمن شرح اهمیت انتخاب این آثار، جایگاه آنها را در فضای فکری و دانشگاهی ایران تبیین کرده‌اند.
ترکیب این سه کتاب مجموعه‌ای از دیدگاه‌های نوین در تحلیل تجربه هنری است. کتاب توری به تجربه بدن در لحظه بازی و تماشا، کتاب هامبورگر به روابط ناهشیار تماشاگر و تصویر از منظر روان‌کاوی رابطه‌ای و کتاب اشتورک به ابزارهای روش‌مند تحلیل ناهشیار در روایت سینمایی می پردازد. این آثار، به‌جای تمرکز صرف بر نماد و بازنمایی، میدان‌های زنده تجربه، رابطه و انتقال (transference) را بررسی می‌کنند؛ نگاهی که برای پژوهشگران، درمانگران، هنرمندان و دانشجویان این حوزه‌ها می‌تواند گشاینده و بینش‌زا باشد.
مهمترین وجه این کتاب ها مرتبط با مسئله ارتقای سطح دانش نقد و تحلیل فیلم، بازی بازیگران، اجرای بازیگران و نقد آثار نمایشی بر مبنای قواعد مدرن قرن بیست و یکمی و مبتنی بر اصول علمی قابل است.
مقدسیان و حکیم‌جوادی هدف از این ترجمه‌ها را «افزایش امکان تحلیل روان‌کاوانه آثار نمایشی در زبان فارسی» و «پیوند عمیق‌تر میان نظریه و تجربه هنری» عنوان کرده‌اند.