قراضه گران؛ عقب‌ماندگی ایران از رقیب ترک
به گزارش نبض بورس، به نقل از روابط عمومی شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات، قراضه آهنی به عنوان یکی از منابع حیاتی در صنعت فولاد، عمدتا از فلزات بازیافت شده نظیر ضایعات صنعتی، قطعات دورریز ساختمانی و خودروهای از رده خارج به دست می‌آید و نقش مهمی در تامین پایدار مواد اولیه این صنعت ایفا می‌کند.
فرایند جمع‌آوری، تفکیک و فرآوری قراضه‌های آهنی، زمینه تبدیل ضایعات به خوراک باکیفیت برای واحدهای ذوب را فراهم می‌سازد و به طور مستقیم موجب کاهش مصرف سنگ‌آهن، انرژی و انتشار آلاینده‌ها می‌شود. استفاده از قراضه در کوره‌های القایی، قوس الکتریکی (EAF) و بعضا کوره‌های بلند، نه تنها به صرفه‌جویی در هزینه‌های تولید فولاد کمک می‌کند بلکه از منظر زیست‌محیطی نیز حائز اهمیت است و نقشی موثر در تحقق اهداف اقتصاد چرخشی و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی صنایع فولاد ایفا می‌کند.
با وجود ظرفیت بالای تولید فولاد در ایران، محدودیت‌های موجود در جمع‌آوری و فرآوری قراضه داخلی سبب شده است تا نیاز به واردات در کشور وجود داشته باشد. واردات بهینه قراضه، مستلزم تحلیل جامع و دقیق و بررسی عوامل گوناگونی همچون هزینه‌های حمل‌ونقل، کیفیت محصول، زمان تحویل و ریسک‌های قانونی است تا ضمن تامین پایدار خوراک فولاد، بهره‌وری زنجیره نیز حفظ شود. در همین راستا، انتخاب ترکیبی مناسب از منابع خارجی و اجرای برنامه‌ریزی دقیق لجستیکی می‌تواند تضمین‌کننده کیفیت محصول نهایی و کاهش‌دهنده ریسک‌های عملیاتی در صنایع فولادسازی کشور باشد.
در نمودار یک، هزینه تامین قراضه آهنی از کشورهای صادراتی منتخب قابل مشاهده است. براساس داده‌های سال ۲۰۲۴، متوسط هزینه تامین یک تن قراضه تا بندر ایران برای سه کشور منتخب امارات متحده عربی، چین و ژاپن (به عنوان گزینه‌های محتمل و بالقوه برای تامین قراضه کشور)، به‌ترتیب حدود ۵۶۰ دلار، ۴۴۰ دلار و ۴۲۰ دلار برآورد می‌شود که اختلاف قابل‌توجهی میان امارات و دو کشور شرق آسیا وجود دارد.
در همین سال، هزینه واردات قراضه آهنی کشور ترکیه نیز در نمودار ۲ مشهود بوده و بررسی‌ها نشان می‌دهد این کشور با وجود توانایی در پیشنهاد قیمت‌های بالاتر، در سال ۲۰۲۴ با میانگین هزینه واردات قراضه ۳۸۲ دلار به ازای هر تن، حدود ۱۸۶ دلار پایین‌تر از هزینه تامین قراضه از امارات به ایران، امکان تامین قراضه داشته است. این اختلاف موجب می‌شود واردات قراضه از امارات به ایران، با توجه به نرخ ارز آزاد و شرایط اقتصادی موجود و محاسبه شدن قیمت قراضه آهنی با نرخ دلار آزاد، فاقد صرفه اقتصادی بوده و در صورت واردات قراضه به کشور، هزینه نهایی تولید فولاد به طور محسوسی افزایش یابد.
علی‌رغم نزدیکی جغرافیایی کشور امارات متحده عربی به ایران، هزینه تامین قراضه از این کشور به طور قابل‌توجهی بالاتر است. از این رو، واردکنندگان ایرانی لازم است بررسی کنند که این اختلاف قیمت تا چه اندازه ناشی از کیفیت بالاتر و خلوص بیشتر قراضه‌های اماراتی و تا چه حد به افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، ترخیص یا حاشیه سود واسطه‌ها مربوط می‌شود.
با وجود اینکه امارات متحده عربی از مسیر لجستیکی کوتاه‌تری تا بنادر ایران برخوردار است و از این منظر، مزیت سرعت در تحویل را ایجاد می‌کند و آن را به گزینه‌ای مناسب برای تامین در بازه کوتاه‌تری تبدیل می‌سازد اما این مزیت در عمل تحت تاثیر هزینه پایه بالای قراضه آهنی این کشور قرار گرفته و تا حد زیادی و تقریبا می‌توان عنوان کرد کاملا کارایی خود را از دست می‌دهد.
در مقابل، چین با میانگین هزینه حدود ۴۴۰ دلار به ازای هر تن، یکی از رقابتی‌ترین قیمت‌ها برای بازار ایران محسوب می‌شود و انعطاف‌پذیری بالای شرکت‌های چینی در تنظیم قراردادهای بلندمدت، امکان تامین حجمی و مستمر و در عین حال با هزینه پایین‌تر را برای ایران فراهم می‌کند. با این وجود، هرچند قیمت‌های چین به میانگین قیمت وارداتی قراضه آهنی ترکیه در سال ۲۰۲۴ نزدیک‌تر است اما به دلیل اضافه شدن هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی، قیمت تمام شده قراضه صادراتی چین برای ایران بالاتر از سطح میانگین قیمت وارداتی ترکیه خواهد بود.
علاوه‌براین، کنترل‌های زیست‌محیطی و سیاست‌های صادراتی چین ممکن است محدودیت‌هایی در عرضه ایجاد کند و ریسک تامین را افزایش دهد. از سوی دیگر، ژاپن به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده قراضه در شرق آسیا، می‌تواند تامین‌کننده‌ای بالقوه و با میانگین قیمت حدود ۴۲۰ دلار به ازای هر تن به شمار آید و در مقایسه با چین، ثبات نسبی بیشتری در عرضه داشته باشد.
قیمت قراضه آهنی ترکیه به عنوان شاخص مرجع منطقه‌ای در بازار مدیترانه شناخته می‌شود و این کشور به دلیل برخورداری از سهم بالای کوره‌های القایی در ظرفیت تولید فولاد، قراضه را به عنوان منبع اصلی خوراک خود مورد استفاده قرار می‌دهد. همین امر، جایگاه این کشور را به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده قراضه آهنی در جهان و یکی از تولیدکنندگان اصلی محصولات فولادی با ارزش افزوده بالا تثبیت کرده و موجب شکل‌گیری تقاضای پیوسته‌ای در بازار قراضه برای این کشور شده است.
در بازه زمانی سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵، قیمت قراضه آهنی ترکیه معمولا بین ۳۲۰ تا ۴۳۰ دلار به ازای هر تن در نوسان بوده است. توانمندی ترکیه در تامین قراضه با شرایط قیمتی رقابتی‌تر نسبت به ایران سبب شده است تا این شاخص، مبنایی قابل اتکا برای ارزیابی صرفه اقتصادی واردات قراضه آهنی از کشورهای صادرکننده منتخب تلقی شود. اختلاف هزینه میان کشورهای مورد بررسی، تاثیر مستقیم بر سودآوری تولیدکنندگان فولاد ایران دارد زیرا هر کشور مزایا، معایب و جایگاه متفاوتی در زنجیره تامین قراضه دارد و تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب مبادی وارداتی، مستقیما به ارزیابی دقیق هزینه، کیفیت، زمان تحویل و ریسک‌های عملیاتی وابسته است.
بررسی مقایسه‌ای قیمت‌های واردات قراضه از کشورهای صادرکننده منتخب نشان می‌دهد که هزینه تمام شده تامین این ماده اولیه برای واحدهای فولادسازی ایران، به مراتب بیشتر از سطح رقابتی منطقه‌ای بوده و بنابراین باید گفت واردات قراضه آهنی در شرایط فعلی نه تنها فاقد صرفه اقتصادی است بلکه می‌تواند فشار هزینه‌ای قابل‌توجهی بر تولیدکنندگان داخلی وارد سازد.
فاصله زیاد ژاپن تا ایران، نرخ‌های بالای حمل‌ونقل و ریسک‌های بیشتر در مسیر حمل، بخشی از مزیت‌های صادراتی این کشور را خنثی کرده و در نهایت با وجود اختلاف ۴۶ دلاری با میانگین هزینه واردات ترکیه در سال ۲۰۲۴، صرفه اقتصادی خود را از دست می‌دهد. علاوه‌براین، ژاپن عمدتا بازارهای آسیای جنوب‌شرقی و شرق آسیا همچون ویتنام (۲٫۶ میلیون تن)، کره‌جنوبی (۱٫۵ میلیون تن) و تایوان (۶۷۰ هزار تن) را هدف قرار داده است و تمرکز کمتری بر بازارهای نزدیک به خاورمیانه دارد.
در مجموع، بررسی وضعیت بازار قراضه آهنی در منطقه نشان می‌دهد که ایران با وجود مجاورت جغرافیایی با بزرگ‌ترین واردکننده قراضه جهان یعنی ترکیه، در موقعیتی نامطلوب در تامین قراضه قرار گرفته است. صادرکنندگان قراضه نیز در تصمیم‌گیری‌های خود ترجیح می‌دهند محموله‌های قراضه را به بازاری همچون ترکیه ارسال کنند که مزیت‌های آن صرفا به سطح قیمت محدود نمی‌شود بلکه در تمامی زنجیره ارزش از شرایط پرداخت مطمئن‌تر و زیرساخت‌های لجستیکی پیشرفته گرفته تا انعطاف‌پذیری بالای قراردادها و تقاضای پایدار برتری محسوسی نسبت به ایران دارد.
در کنار عوامل ذکر شده عواملی نظیر اقتصاد خاص زنجیره فولاد کشور، شرایط ارزی و کاهش مناسبات تجاری موجب شده است تا تولیدکنندگان فولاد داخلی نیز توجهی با تامین قراضه از طریق واردات نداشته باشند زیرا واردات قراضه آهنی بر پایه نرخ ارز آزاد انجام می‌شود؛ در حالی که تولیدکنندگان می‌توانند مواد اولیه دیگر نظیر آهن اسفنجی را با ارز دولتی و قیمت پایین‌تر از بازار داخلی تهیه کنند. بنابراین این امر تولیدکنندگان را به استفاده از آهن اسفنجی داخلی به جای واردات قراضه سوق می‌دهد.